ارزیابی مدیریت پایدار اراضی کشاورزی استان آذربایجان شرقی (مطالعه موردی شهرستان ملکان)

هدف پژوهش حاضر ارزیابی پایداری مدیریت اراضی کشاورزی در شهرستان ملکان می باشد. روش تحقیق از نوع پیمایشی بوده و جامعه مورد مطالعه را کشاورزان گندمکار شهرستان تشکیل داده اند، که به روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 162 نفر از بین آنها انتخاب شده اند. ابزار گردآوری داده ها دو پرسشنامه ای بود که یکی برای گردآوری اطلاعات کشاورزان و دیگری برای وزن دهی به مولفه های مدیریت پایدار اراضی توسط کارشناسان و متخصصان تدوین گردید. روایی صوری آن ها بر اساس نظرات کمیته تحقیق و کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان ملکان تأیید گردید. جهت سنجش میزان اعتبار پرسشنامه نیز پیش آزمونی در یکی از شهرستان ها صورت گرفت و ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید که مقدار آن 71/0 بدست آمد. روش سنجش پایداری نیز ساخت شاخص ترکیبی به شیوه وزن دهی مبتنی بر توافق کارشناسان بود. نتایج تحلیل عوامل موثر بر ناپایداری مدیریت اراضی نشان داد که 6 عامل ویژگی های آب و خاک، اقلیم نامناسب، فقر اقتصادی کشاورزان، استفاده بیش از حد نهاده های شیمیایی، ضعف دانش-فنی و ساختار زمین بیش از 71 درصد از واریانس را تبیین کرده اند. نتایج مقایسه میانگین ها حکایت از وجود تفاوت معنی دار بین عضویت پاسخگویان در نهاد ها در مولفه های ((امنیت، پایایی، قابلیت پذیرش و دانش فنی))، بین پاسخگویان براساس وضعیت بیمه اراضی در مولفه های ((پایایی، قابلیت پذیرش و دانش فنی)) و بین پاسخگویان دارای انوع نظام زراعی در مولفه ((پایایی)) داشت. نتایج ضریب همبستگی نیز نشان داد که ارتباط مثبت و معنی داری بین متغیر های سن و سابقه کار با مولفه-های ((پایایی و قابلیت پذیرش))، میزان زمین و درآمد کشاورزی با مولفه های ((پایایی، قابلیت پذیرش و دانش فنی))، عملکرد گندم و میانگین مصرف کود شیمیایی با مولفه ((امنیت))، تعداد قطعات اراضی با مولفه ((قابلیت پذیرش)) و میزان استفاده از ماشین آلات با مولفه های ((بهره وری، پایایی، قابلیت پذیرش و دانش فنی)) وجود داشت. همچنین ارتباط منفی و معنی داری بین متغیر های درآمد غیرکشاورزی با مولفه ((بهره وری)) و مصرف سموم شیمیایی با مولفه ((حفاظت)) دیده شد. نهایتاً نتایج ارزیابی سطح کلی پایداری مدیریت اراضی مشخص کرد که 1/19 درصد از کشاورزان در وضعیت ناپایدار، 34 درصد نسبتاً ناپایدار، 5/26 درصد نسبتاً پایدار و 4/20 درصد در وضعیت پایدار قرار داشتند.